Lễ Hội Mùa Xuân
Mặc Lâm, biên tập viên RFA
2012-01-23
Miền Bắc Việt Nam, cái nôi văn hóa của cả dân tộc trong những ngày đầu xuân có rất nhiều lễ hội truyền thống được tổ chức để người dân vui chơi và cũng là dịp bày tỏ ước vọng mưa thuận gió hòa trong xã hội nông nghiệp của Việt Nam.
RFA
Hai cô gái đi lễ đền Ngọc Sơn, Hà Nội
Tiến sĩ Hán Nôm Nguyễn Xuân Diện sẽ cho chúng ta
biết thêm nhiều điều thú vị chung quanh
những lễ hội mùa Xuân này.
Mặc Lâm:
Thưa Tiến Sĩ, ngày Tết phải
nói là ngày của lễ hội và nó có tính dân tộc rất
đậm đà trong đấy. Văn hóa truyền
thống Việt Nam chứng tỏ người Việt
rất thích lễ hội vào Mùa Xuân, Tiến Sĩ có
thể cho biết trong những ngày đầu năm riêng
tại Miền Bắc là cái nôi văn hóa của Việt Nam
thì có những lễ hội nào đáng chú ý nhất, thưa
ông ?
TS Nguyễn Xuân Diện:
Dạ thưa, ở
Việt Nam người ta gọi là “Ăn Tết”, nhưng
mà ngày Tết rơi vào thời điểm nông nhàn theo nông
lịch, và nhà thơ Nguyễn Bính có viết “Thong thả
nhân gian nghỉ việc đồng”, như vậy là
người ta chờ đón cái Tết cùng với mùa
đang là nông nhàn. Và mỗi một năm khởi
đầu từ Mùa Xuân, sau ngày Mùng Một Tết Nguyên
Đán, nhiều làng bắt đầu mở hội, và
những hội Xuân đó kéo dài suốt trong 3 tháng Tết
ở khắp cả các nơi ở Miền Bắc
Việt Nam.
ở Việt Nam người ta gọi là “Ăn Tết”, nhưng mà ngày Tết rơi vào thời điểm nông nhàn theo nông lịch, và nhà thơ Nguyễn Bính có viết “Thong thả nhân gian nghỉ việc đồng”, như vậy là người ta chờ đón cái Tết cùng với mùa đang là nông nhàn.
Có một lễ hội dài nhất kéo dài hết cả 3
tháng và đông vui với nhiều người trẩy
hội nhất, đó là Lễ Hội Chùa Hương
bắt đầu từ ngày Mùng Sáu Tết với lễ
Mở Cửa Rừng, sau đó người ta đi
trẩy hội lễ Phật suốt cả Mùa Xuân.
Sau Hội Chùa Hương là hội Đền Và
Suối Yến đường vào Chùa Hương
Còn một lễ hội
nữa cũng rất là nổi tiếng, đó là lễ
hội Đền Và. Lễ hội Đền Và thuộc
xã Trung Hưng, thị xã Sơn Tây (Hà Nội), mỗi
năm người ta mở hội từ ngày 14 đến
ngày 17 Tháng Giêng. Vào những năm Tý, Ngọ, Mão,
Dậu thì lễ hội Đền Và có tiến hành lễ
rước Đức Thánh Tản Viên, mà Đức Thánh
Tản Viên là một trong “Tứ bất tử” trong
thần thoại Việt Nam. Đức Tản Viên sơn
thánh là đệ nhất phúc thần trong “Tứ bất
tử” đó. Vào những năm Tý, Ngọ, Mão, Dậu,
người ta rước kiệu và bài vị của Thánh
từ Đền Và thuộc thị xã Sơn Tây sang
đến bên kia thuộc tỉnh Vĩnh Phúc, và có sự
tham gia của hai tỉnh, hai huyện và tám thôn xã của hai
tỉnh đó.
Trò Trám: Lễ hội phồn thực
Một lễ hội khác nữa là lễ hội vào đêm
11 Tháng Giêng, đó là lễ hội Trò Trám. Lễ hội này
rất là đặc biệt, nó được mở vài ba
ngày nhưng có một lễ mật rất quan trọng
được tiến hành vào lúc 0 giờ ngày 11. Đó là
một lễ hội phồn thực cầu mùa.
Người ta dâng lên trước điện thờ
một bài văn khấn và dùng một cây đàn gọi là
“đàn dàn xanh” để hát một bài ca ngợi linh thiêng
của đức Thánh thành hoàng, ca ngợi bốn giới
sĩ – nông – công – thương. Có một đôi trai gái
đã chờ sẵn ở đấy với trang phục
của người trai thì đóng khố và người con
gái thì mặc áo "mớ bảy mớ ba".
Ông thủ từ leo lên trên điện sau khi xin âm
dương được thì mang xuống hai linh vật,
một cái là cái nõ, một cái là cái nường, tức là
bộ phận sinh dục nam và một cái là bộ phận
sinh dục nữ, trao cho người nam cái nỏ và
người nữ cái nường. Lúc bấy giờ
thì đèn tắt hoàn toàn, đôi nam nữ đứng trong
bóng tối như vậy thì ông thủ từ hô “linh tinh tình
phộc” 3 lần thì mỗi lần hô chữ “phộc”
như vậy thì đôi nam nữ đâm mạnh “nỏ
nường” vào nhau. Trong đêm tối mịt mùng như
thế mà đâm trúng cả 3 lần thì là năm ấy
được mùa.
Có một lễ hội dài nhất kéo dài hết cả 3 tháng và đông vui với nhiều người trẩy hội nhất, đó là Lễ Hội Chùa Hương bắt đầu từ ngày Mùng Sáu Tết với lễ Mở Cửa Rừng, sau đó người ta đi trẩy hội lễ Phật suốt cả Mùa Xuân.
Chung quanh ngày lễ hội này còn có rước Thần Lúa
và diễn các trò liên hệ trong lễ hội. Tôi cho
rằng lễ hội Trò Trám ở Miếu Trò, hay còn
gọi là “múa đụ đị” của tứ xã
huyện Lâm Thao là một lễ hội rất cổ kính,
cổ xưa của người Việt.
Vào ngày 12 Tháng Giêng những người trẩy hội
đã về các làng bên thuộc Bắc Ninh để tham
dự Hội Lim vào ngày 13 Tháng Giêng với trò hát quan họ.
Khách thập phương các nơi kéo về đây dự
lễ hội này rất là đông.
Ngoài ra các làng ở chung quanh Hà Nội và ở các tỉnh
lân cận cũng mở ra rất nhiều lễ hội.
Ví dụ lễ hội ở làng La Phù, ở làng Quang Ngân,
v.v. Ngày Mùng 8 có lễ hội ở làng Đông Ngạc,
huyện Từ Liêm, kéo dài trong 3 ngày, và trong lễ hội
đó người ta đốt một cây đuốc dài 10
mét cho cháy suốt 3 ngày ở giữa sân đình để
tiến hành các lễ hội .
Tóm lại, những lễ hội Mùa Xuân rất là thịnh
ở khu vực Miền Bắc và nhất là ở các tình
gần Hà Nội. Vào ngày Mùng 3 Tháng 3 âm lịch hàng năm thì
tại Chùa Oán của xã Đường Lâm, thị xã
Sơn Tây, thành phố hà Nội, có hội đấu
vật, có một xới vật bên cạnh chùa cổ.
Gọi là chùa cổ nhưng trong chùa không có tượng.
Đấy là ngôi chùa dường như để dành riêng
cho việc tổ chức đấu vật hàng năm.
Người dân nông thôn Bắc Bộ bên cạnh việc
ăn Tết lại còn đi chơi Tết, đi chơi
hội rất vui, rất rộn ràng, nó chiếm rất
nhiều thời gian, công sức và sự quan tâm của
người dân.
Khai Ấn đền Trần
Gần đây tỉnh Nam Định khuếch trương
lễ hội Đền Trần với lễ Khai Ấn.
Sau khi chấn chỉnh thì năm nay lễ Khai Ấn
tiến hành vào đêm 14 tháng Giêng âm lịch và chỉ
đóng mấy cái ấn tượng trưng thôi, nhưng
những trò chơi, những hoạt động
văn hóa chung quanh lễ hội Đền Trần thì
năm nay rất lớn.
Lễ hội Trò Trám: Người nam cái nõ, người nữ cầm cái nường, tức là bộ phận sinh dục nam và một cái là bộ phận sinh dục nữ. Source Vanhoa-Thethao
Mặc Lâm: Vâng. Thưa Tiến Sĩ, dư luận
trong nước rất chú ý đến lễ Khai Ấn
như Tiến Sĩ vưa nói, vậy Tiến Sĩ có
thể giải thích thêm tại sao phải khai ấn và
việc khai ấn này có ý nghĩa gì không, thưa Tiến
Sĩ?
TS Nguyễn Xuân Diện:
Thưa, lễ hội
khai ấn này là một lễ riêng của Đền
Trần thuộc phường Lộc Vượng của
thành phố Nam Định. Ngày xưa nó chỉ là một
cái ấn mang tính chất trừ tà sát quỷ. Mỗi
một năm vào đêm 14 rạng ngày 15 tháng Giêng thì cụ
thủ từ trong đền đó thực hiện một
lễ cúng, trong đó đem cái ấn thờ trong
đền đóng vào 9 miếng vải hoặc 9 mảnh
giấy để phát cho 9 ngôi đền chung quanh như là
một hiệu lệnh của Đức Thánh Trần.
Một lễ hội khác nữa là lễ hội vào đêm 11 Tháng Giêng, đó là lễ hội Trò Trám. Lễ hội này rất là đặc biệt, nó được mở vài ba ngày nhưng có một lễ mật rất quan trọng được tiến hành vào lúc 0 giờ ngày 11. Đó là một lễ hội phồn thực cầu mùa.
Thế nhưng gần đây, bốn năm năm trở
lại đây tỉnh Nam Định muốn khuếch trương
điều này và tuyên truyền nhiều về chuyện
lễ khai ấn này chính là một hình thức thu nhỏ
một lễ khai ấn trong triều đình ngày xưa, và
người ta tuyên truyền rằng ai lấy
được cái ấn này sẽ được thăng
quan tiến chức.
Vì vậy cho nên giới quan chức và nhân dân Việt Nam nói
chung rất là mong muốn có cái ấn này, thành ra nó hình
thành nên một cuộc hành hương về Nam
Định vào chiều tối 14 rất là đông, gây ra
tắt nghẽn giao thông, rồi thì những cuộc chen
lấn xô đẩy kinh hoàng khiến cho báo chí nhiều
năm nay không lúc nào là không lên tiếng.
Chúng tôi cho rằng việc khai ấn với ý nghĩa cái
ấn này sẽ đem lại cho người ta
được “thăng quan tiến chức” là một
việc làm sai lệch. Nó chỉ là những cái ấn tôn
giáo mang ý nghĩa trừ tà sát quỷ ở trong ngôi
đền Trần. Đức Trần Hưng Đạo
vốn đã được người dân tôn thờ
biến thành một thứ tín ngưỡng nhuốm màu
đạo Lão ở Việt Nam vì vậy cho nên nó chỉ có
tính chất tôn giáo vậy thôi.
Nguyên sơ còn sót lại trong lễ hội phồn thực
Mặc Lâm:
Vâng, thưa Tiến Sĩ, chúng tôi chú ý
tới một lễ hội rất là đặc biệt
của Việt Nam mà có thể là trong các nước ở
Đông Nam Á thì chỉ có Việt Nam là còn, đó là lễ
hội phồn thực Trò Trám. Ông là người tham gia
nhiều lần lễ hội này vậy theo Tiến Sĩ
thì những cảm xúc của người tham dự lễ
hội phồn thực này nó có tinh khôi, nó có tinh tuyền
như là những năm tháng về trước hay không so
với thời đại bây giờ ?
TS Nguyễn Xuân Diện:
Tôi bắt đầu quan
tâm tới lễ hội này từ năm 2.000 và năm
ấy là năm đầu tiên sau mấy chục năm gián
đoạn cái “lễ mật” của Trò Trám mới
được khôi phục. Ngay cái buổi đầu tiên
mà tôi dự lễ hội đó thì từ đó đến
nay thì gần như là năm nào tôi cũng tham gia. Tôi
chưa thấy một lễ hội nào mà đem lại cho
tôi nhiều cảm xúc về một tín ngưỡng nguyên
sơ, về một văn hóa đậm chất hồn
Việt như thế ở trong cái lễ hội đó.
Năm nào cũng vậy, khi tôi đi dự cùng với
bạn bè ở lễ hội này thì tôi cảm thấy
rằng mình đã được sống hẳn hoi, mình
được đắm mình vào trong một truyền
thống cổ xưa của người Việt. Lễ
hội này vẫn còn giữ được tính chất tinh
khôi của nó với tất cả những cái gì cổ
xưa nhất.
Ví dụ như là trước ngày lễ hội thì
người ta có tục rước Thần Lúa. Có một
bó lúa người ta thờ quanh năm và đến ngày hôm
đó người ta rước đi. Thế rồi
người ta diễn cái trò “bách nghệ khôi hài” là sĩ –
nông – công – thương. Có những người dân
ở địa phương người dân tự may
quần áo lấy, người ta tự múa những
điệu múa đã được truyền dạy
từ đời này qua đời khác. Với những
vũ điệu đơn sơ như vậy, cổ kính
như vậy, với những trang phục như vậy,
và diễn xuất hồn nhiên như vậy, thì nó mang
lại cho chúng tôi cái cảm xúc vô cùng xúc động.
Tất cả những người tham gia lễ hội
đó cùng với tôi đều nói rất là xúc động
khi chứng kiến lễ hội đó.
Lúc bấy giờ đàng sau cái Miếu Trò đấy, họ gọi là cái “miếu đụ đị” rất là nhỏ bé như vậy, có mấy vuông đất rộng, trai gái trong thôn chạy 3 vòng ngược chiều kim đồng hồ chung quanh cái Miếu Trò đó, và lúc bấy giờ từng cặp trai gái có thể tiến hành các hoạt động tình dục mà không bị việc gì.
Đặc biệt nữa là phần sau của nó là lễ
hội cầu mùa, tức là theo người Việt Nam
chúng ta sống trong một xã hội nông nghiệp cho nên
rất trông chờ vào thời tiết mưa thuận gió
hòa, mùa màng tốt tươi. Để có được
mùa màng tốt tươi thì người ta cầu
được mùa qua những nghi thức phồn thực,
tức là mong cho sinh sôi nẩy nở, tức là bông lúa thì
trĩu hạt, khoai thì nhiều củ, các con vật như
gà, ngan, ngỗng, dê, lợn các thứ sinh sôi nẩy nở
nhiều. Lễ hội đó bắt đầu vào lúc 0
giờ và sau khi diễn ra cái “linh tinh tình phộc” đó thì
đèn mới được thắp lên.
Lúc bấy giờ đàng sau cái Miếu Trò đấy,
họ gọi là cái “miếu đụ đị” rất là
nhỏ bé như vậy, có mấy vuông đất rộng,
trai gái trong thôn chạy 3 vòng ngược chiều kim
đồng hồ chung quanh cái Miếu Trò đó, và lúc
bấy giờ từng cặp trai gái có thể tiến hành
các hoạt động tình dục mà không bị việc gì.
Nếu đôi trai gái nào sau đêm lễ hội đó mà có
con thì ra trình trước làng chuyện đó và làng sẽ
hợp pháp hóa tình trạng hôn nhân cho hai người mà không
phải qua thủ tục kết hôn tốn kém. Hiện nay
ở trong làng vẫn còn 3 cụ là những người
được sinh ra sau những đêm lễ hội
như thế.
Tôi cho rằng đấy là một lễ hội rất
nguyên sơ và cũng rất may là ngành văn hóa của
tỉnh đó vẫn chưa can thiệp gì sâu để có
thể làm hỏng cái lễ hội đó, và nó vẫn còn
giữ được tính chất nguyên sơ của nó.
Mặc Lâm:
Rất cảm ơn Tiến Sĩ
Nguyễn Xuân Diện về câu chuyện lễ hội ngày
hôm nay ông đã chia sẻ cho thính giả và độc
giả của đài Á Châu Tự Do trong ngày đầu
năm Nhâm Thìn. Xin chúc ông và quý quyến mọi sự an lành,
hạnh phúc trong năm mới.
(Nguồn: RFA)