Bauxite
Tân Rai - "Tô giới Tàu" trên cao nguyên Việt Nam
Rời vùng bauxite Nhân Cơ của Đắc Nông, chúng tôi lại lên đường, điểm kế tiếp là một vùng bauxite khác đó chính là Tân Rai, Bảo Lộc. Hành trình xuyên Tây Nguyên khá hoang vắng, xe đi qua những ngọn đèo heo hút, qua những khúc quanh ngoằn ngoèo, chiếc xe cũ nát cứ rung lên bần bật bởi đoạn đường đất đỏ nhấp nhô gập ghềnh.
Suốt quốc lộ 28 từ Đắc Nông đến Lâm Đông, thiên nhiên nhiều chỗ vẫn giữ được vẻ hoang sơ, bí ẩn. Màu xanh tươi mát bao quanh những triền đồi, phủ kín những thung lũng, hoa ven rừng khoe sắc, đẹp đến lạ kỳ trong nắng sớm Tây Nguyên. Trên nương trên rẫy, những người dân tộc thiểu số vẫn nhọc nhằn lao động, trên những gương mặt lam lũ ấy như chứa đựng cả vẻ cam chịu uất ức lẫn ngầm phản kháng...
Xe dừng ở Bảo Lộc, đi thêm 15 km nữa mới đến được trung tâm thị trấn Lộc Thắng (huyện Bảo Lâm). Hai bên đường, những nương trà thâm thấp, xanh tươi mơn mởn phủ trên những triền đồi. So với Nhân Cơ thì Lộc Thắng phát triển hơn nhiều về mọi mặt, đường xá, chợ búa, trường học... được xây cất khang trang hơn. Hồi cuối năm 2008, bất chấp dư luận phản đối, người ta đã khởi công xây dựng Dự án tổ hợp Bauxite – Nhôm Tân Rai ở đây. Tân Rai là tên gọi có từ xưa chỉ cả vùng đất Lộc Thắng và Lộc Ngãi bây giờ, phần đông cư dân là người Công giáo cùng chung sống thuận hòa với các đồng bào dân tộc người K'ho, Châu Mạ.... Kinh tế của người dân chủ yếu dựa vào việc trồng trà, cafe, hạt tiêu...
Tìm được chỗ trọ ngay gần trung tâm chợ Lộc Thắng, chúng tôi bắt đầu đi dạo quanh một vòng. Đúng như những lời kể lại, ở đây có rất nhiều người Trung Quốc, họ có mặt ở khắp nơi, đàn ông có, đàn bà cũng có, họ qua lại, chuyện trò rôm rả. Những quán ăn, nhà hàng, từ cách phục vụ cho đến bảng hiệu toàn bằng tiếng Hoa. Tại trụ sở Ban quản lý Tổ hợp Bauxite - Nhôm Lâm Đồng (TKV), những đoàn xe chở chuyên gia Trung Quốc ra vào tấp nập, có bảo vệ canh gác nghiêm ngặt.
Người dân nơi đây tuy chưa hiểu rõ về tác hại của Bauxite, nhưng trước mắt, họ tỏ ra rất khó chịu và bực tức về cuộc "đổ bộ" của những ...."thằng Tàu" quái đản. Thỉnh thoảng chúng tôi được nghe kể những câu chuyện dở khóc, dở cười xung quanh thói keo kiệt của những anh Tàu ba phải. Cuộc sống đang bình yên bỗng bị xáo trộn, bởi bao nhiêu rắc rối, phiền hà của các dự án với "đội ngũ quân Tàu xâm nhập". Mới chân ướt chân ráo qua VN, vậy mà trên địa bàn huyện Bảo Lâm đã xảy ra khá nhiều vụ xô xát, quậy phá của các nhóm công nhân TQ với người dân địa phương. Tình hình an ninh ngày càng trở nên phức tạp, công an có đến giải quyết cũng chỉ giỏi đe nẹt dân mình, còn với người TQ thì họ chỉ làm qua loa cho có lệ rồi về. Đó là , chưa kể những vụ "cuộc tình dị chủng" làm một số cô gái Việt mang bầu, đẻ con...
Theo
lời chỉ dẫn, chúng tôi ghé vào thăm một cụ
già được coi là "thổ địa" ở
đây, vì cụ đã sống ở mảnh đất này
gần 50 năm. Trong căn bếp xiêu vẹo, ngọn
lửa cháy leo lét, cụ hướng cái nhìn xa xăm về
những cánh rừng thông thưa thớt và thở dài : "Mới có một năm mà
đổi thay nhanh quá, chẳng còn nhận ra Tân Rai nữa.
Rừng bị chặt phá, suối cũng
bị ô nhiễm. Thanh niên trai tráng không có
việc làm, bỏ đi hết cả, những đứa
ở lại thì buồn chán sinh ra lắm tệ nạn.
Bây giờ lại thêm thằng Tàu kéo vào, mang
văn hóa của nó đến cắm rễ, còn văn hóa
của người dân tộc mình ngày càng mất
dần".
Cơn
ho sù sụ kéo dài, đôi mắt nhăn nheo của cụ
đượm buồn. Không gian căn bếp trở nên im
ắng, lặng lẽ. "Cô cậu ở
Thành phố có điều kiện, chắc biết rõ
hơn tôi. Cái bô-xit này tai hại
lắm, nó giết đất, giết người từ
từ. Nó giết cả thế hệ con cháu mình. Tôi già rồi, nhưng lo lắm. Lo nhất là
thằng Tàu nó đổ người vào đất Tân Rai
này làm loạn, mà sắp loạn thật rồi, nó vào
đông quá, không ai quản lý được..."
Ông cụ lo buồn cũng
phải. Mảnh đất Bảo Lâm với mật
độ dân số chỉ vào khoảng 60 người/km2,
bỗng chốc phải hứng chịu cuộc xâm
nhập của hàng ngàn người từ phương
Bắc kéo đến. Những cư dân
mới đến có chủ đích không tốt lành, với
văn hóa, ngôn ngữ và cách sống hoàn toàn khác hẳn
cũng dễ nảy sinh nhiều bất ổn.
Một sự xáo trộn quá lớn trên mảnh đất
cao nguyên vốn bình yên dễ khiến con người ta lo
âu.
Hình như lâu lắm mới được giãi bày tâm sự, ông cụ nói chuyện với chúng tôi đến tận chiều tối. Ở đây, những người có suy nghĩ được như cụ quả là đáng quý. Đa phần người dân vẫn chưa hiểu hết tác hại của Bauxite, đặc biệt mưu đồ Hán hóa Tây Nguyên ẩn nấp dưới chiêu bài hợp tác kinh tế. Sự thiếu thông tin của người dân, cộng với sự thờ ơ, vô trách nhiệm về mặt quản lý của chính quyền sẽ là nguyên nhân dẫn đến một thảm họa khôn lường trong tương lai.
Các cô gái địa phương bây giờ cũng bắt đầu đi học tiếng Hoa, lớp học mới mở lúc nào cũng đông nghẹt học viên. Xa xa trong các bản làng, công nhân TQ đêm đêm đạp xe ra vào "tán gái". Những quán đặc sản thịt rừng mọc lên như nấm, bên ngoài, hàng dài xe biển số xanh của quan chức trên tỉnh về. Trong quán, Tàu - Ta lẫn lộn, chén chú chén anh no say, lè nhè những âm thanh nửa Hoa nửa Việt. Các ông cán bộ địa phương bình thường dốt chữ, một câu chào bằng tiếng K'Ho học mãi không nhớ được, bây giờ cũng bập bẹ vài câu "Hảo Lớ" để ra oai với "bạn Tàu" khi ăn nhậu. Cách xa những nơi náo nhiệt ấy, lác đác những tốp người dân tộc lầm lũi đi về trong bóng tối cao nguyên ...
Sáng hôm sau, cụ già
"thổ địa" cho chúng tôi mượn xe, chiếc xe nặng và to kềnh càng, không
biết gọi là xe gì, nhưng có lẽ nó có từ thời
Mẫu quốc Liên Xô viện trợ. Anh
bạn phải mất nửa tiếng đồng hồ
để nhờ ông cụ hướng dẫn, thấy
sự lúng túng của chúng tôi, ông phá lên cười khoái chí
"Khà khà, xe này thồ hàng thì chiến lắm
đấy". Đúng là chiếc xe
này thích hợp với việc chở hàng hơn là chở
người.
Cô bạn mượn đâu bộ quần áo mang
đến, kèm theo nụ cười tinh quái :
"Mặc vào đi, cho giống người ở đây
xin vào làm công nhân". Bộ quần áo dính
đầy đất đỏ, mặc vào trông lem luốc
và khá vô duyên so với phong cách PV CLBNBTD mà tôi luôn tự hào.
Trông thấy tôi, ông lão thích thú vỗ vai đồm độp : "Đúng rồi, cho giống
người địa phương. Trong
đấy, bảo vệ thấy người lạ nó
không cho vào đâu. Cô bé này giỏi lắm". Nhìn bộ dạng của tôi, cô nàng cười
khúc khích, còn bọn bạn thì lén lút chụp hình một cách
khoái chí. Chuyến đi Tây Nguyên lần này, tôi
được đi chung với nhóm bạn có cái tên khá
lạ là "Ngủ gật", họ đều là
những người còn trẻ, rất năng động
và cũng rất ...quái.
Chiếc xe cà khổ lăn bánh một
cách cà giựt chở theo một đám người
ngồi chen chúc. Tiếng xe gầm rú,
tiếng cô bạn la hét thất thanh, gã lái xe nghiệp
dư suýt lao xuống ruộng mấy lần. Công
trường nhà máy Bauxite đang xây dựng cách trung tâm
chợ 5km, chúng tôi vừa đi vừa né cảnh sát giao
thông. Gần đến nơi, hai người bạn
xuống xe tự đi tìm hiểu, còn
tôi và anh bạn cứ thế phóng thẳng vào. Có lẽ do
bộ dạng giống người điạ
phương, nên chúng tôi dễ dàng vượt qua nhiều
chốt bảo vệ.
Khu
vực công trường bao quanh bởi những cánh
rừng thông đang bị chặt phá, gần đó có
một đầm nước. Theo quy hoạch, vùng
đầm nước này sẽ được cải
tạo thành hồ chứa bùn đỏ. Không cần
phải có con mắt chuyên môn, có thể dễ dàng nhận
thấy vùng đầm nước này quá nhỏ bé
để có thể chứa hết được khối
lượng bùn đỏ khổng lồ sắp sửa
thải ra .
Vào đến nơi, chúng tôi bắt gặp ngay một không
khí lao động hối hả, nhộn
nhịp. Một vùng đất phẳng lì
ước chừng 50 ha đang được đào
xới và xây cất, đất đỏ quạch lầy
lội, khắp nơi ngổn ngang sắt thép, máy móc.
Hầu hết các khu vực đang xây
dựng được rào chắn bởi hàng dài
lưới B40, bên cạnh là những dòng chữ Trung
Quốc khá hoành tráng. Bên trong hàng rào,
người lẫn máy móc đang làm việc hết công
suất. Nhìn chung thì kỹ thuật
xây dựng còn khá thô sơ, các loại máy móc cũng không có
gì đặc biệt, sức người vẫn là chính,
còn máy móc và vật liệu xây dựng như sắt, thép,
xi-măng... đều mang từ Trung Quốc qua.
Ấn
tượng nhất là việc có quá nhiều người
Trung Quốc ở công trường này. Hầu
như chỗ nào cũng thấy. Có
cảm giác không hề có sự xuất hiện của
người Việt. Công nhân Trung
Quốc tràn ngập khắp công trường. Họ
mang cả vợ con sang, họ sống
trong các dãy nhà tập thể mọc lên san sát.
Phần lớn những công nhân này chỉ là lao
động tay chân, không có trình độ. Nhìn
cách làm việc thì thấy họ đều tỏ ra
lười biếng, sức làm yếu và cũng hay đùa
giỡn. Đứng trông coi là những
viên quản đốc trông khá dữ dằn, cách đi đứng
và tác phong giống một chỉ huy quân đội hơn.
Chúng tôi hầu như không thể dừng
lại để hỏi thăm, vì đến chỗ nào
cũng gặp người Trung Quốc. Quả
thật, cả một công trường rộng đến
50 ha trên đất Việt, kiếm ra một người
Việt khó quá !
Đang phân vân tìm cách
tiếp cận, bỗng cô bạn đang ở phía ngoài
điện thoại vào :
- "Sao ? Anh em bước chân vô "Tô giới Tàu"
thấy thế nào ?".
- "Ừ, công nhân Trung Quốc đông quá,
tràn ngập khắp nơi".
Cô bạn nói tiếp :
-"Mình vừa bắt chuyện với một cán bộ
ở đây, anh ta cho biết phía nhà thầu Chalco nói có 300
công nhân Tàu, nhưng khi chính quyền tiến hành điều
tra thì phát hiện có đến 500 ..."
Tôi vội cắt ngang "Làm gì có chuyện 500, hơn
nhiều"
- "Ừ, mấy người bán hàng cũng nói vậy,
nghe nói cả ngàn đấy...".
Hóa ra cái mà chính quyền
gọi là "cuộc điều tra phát hiện" là
như thế này, chỉ nhìn sơ qua cũng thấy con
số công nhân TQ không thể dừng lại ở vài trăm
người được. Tính một cách đơn giản,
mỗi khu vực xây dựng có ít nhất trên 100 công nhân,
cả công trường có gần 20 khu vực như
vậy, suy ra con số công nhân TQ lên đến phải hàng
ngàn người. Sự vô trách nhiệm về mặt
quản lý của chính quyền địa phương là
quá rõ ràng !
Chúng tôi
cứ lòng vòng cả buổi mà không biết hỏi han ai, chẳng biết đi đường
nào, các bảng hướng dẫn không có một chữ
Việt, toàn bằng tiếng Hoa. Chúng tôi
cảm thấy thật lạc lõng, giống như
bước chân vào một mảnh đất lạ
lẫm, với những con người xa lạ.
Đang tính quay trở ra thì bất chợt tôi nghe có
tiếng gọi vang lên:
- "Đi xin việc hả em trai ?"
Tiếng gọi nghe thân quen khiến tôi có
cảm giác giống như đang ở một nơi nào
đó xa lạ, bỗng gặp một người
đồng hương. Trước mắt chúng tôi là
một anh công nhân người Việt Nam mồ hôi nhễ
nhại, chắc anh ta cũng chẳng hiểu tại sao
khi gặp anh chúng tôi vui mừng như vậy, tôi buột
miệng trả lời :
"Dạ..."
-"Ở đây nó không nhận người mình đâu ! Kiếm chỗ khác
đi em trai"
-"Dạ không, em đến đây để tìm
người quen" Tôi vừa nói, vừa tiến
đến mời anh ta điếu thuốc.
- À, mấy đứa kiếm ai ?
Người mình ở đây chỉ có hai đội,
khoảng gần 100 người, làm ngày nào ăn
lương ngày đó
Theo lời kể
của anh công nhân nọ, anh ta được nhận vào
làm vì khi ấy công nhân bên Trung Quốc không qua kịp, nên
phía nhà thầu buộc phải nhận một số ít lao động địa phương vào trám
chỗ. Đa phần đều không có hợp đồng
lao động, tiền lương thì
chỉ bằng một nửa công nhân TQ, công việc
chủ yếu là xây nhà và đào đất. Cậu
chuyện cởi mở hơn, chúng tôi bèn hỏi thăm
về những công nhân Trung Quốc
- Tụi nó qua đây muốn cưới vợ rồi
ở lại đó mà. Bên đó nó ở
vùng quê nghèo, đều thất nghiệp, không nhà cửa,
gái nào thèm cưới. Qua đây có
việc làm, lương cũng cao nữa. Nghe đâu quanh đây có mấy đứa sắp
cưới vợ rồi xin ở lại luôn.
Anh còn cho biết thêm, công nhân Trung Quốc ở đây khoảng 1.500 người, trong đó có nhiều người từng là lính giải ngũ, chưa kể hàng trăm chuyên gia thường xuyên ra vào. Sắp tới sẽ có thêm một đợt công nhân nữa kéo sang với số lượng khá đông...
Nghe đến đây bất giác tôi cảm thấy bất nhẫn. Sự khó chịu trào dâng với những gì xảy ra trước mặt, đúng là không thể hiểu được việc họ khai thác bauxite sẽ mang đến lợi ích cho ai. Tôi miên man nghĩ đến một viễn cảnh đáng sợ, đó là khi mảnh đất cao nguyên đang bắt đầu bị người Trung Quốc cắm rễ mang theo thứ văn hóa ô hợp, việc khai thác Bauxite sẽ làm đất canh tác ngày càng thu hẹp, khi đất đai trở nên khô cằn, nguồn nước ô nhiễm... Phải chăng trong tương lai, Tây Nguyên phải chứng kiến những đứa con rứt ruột bỏ đi "tị nạn môi trường", hay Tây Nguyên sẽ bị giày xéo bởi một cuộc đại di dân ồ ạt từ Bắc Phương ?
Mâu thuẫn về lợi ích giữa người dân
địa phương và người Trung Quốc chưa
thực sự bùng phát , nhưng khả năng tiềm
ẩn một cuộc xung đột lớn có thể
xảy ra nếu tình trạng di dân ào ạt này tiếp
diễn. Ấy là khi dân địa
phương hiểu ra rằng việc khai thác Bauxite sẽ
chẳng mang lại lợi ích gì, trái lại còn làm cuộc
sống hỗn tạp, đất canh tác thì mất
dần. Kinh nghiệm ở nhiều nước cho
thấy, khai thác Bauxite chỉ làm kiệt quệ đất
đai, ô nhiễm môi sinh, gia tăng
đói nghèo, kéo theo sự lầm than của cư dân
địa phương mà thôi. Thêm vào đó, phải
chứng kiến những người TQ khai thác tài nguyên
trên mảnh đất của mình, trong khi bản thân
bị mất công ăn việc làm, liệu họ có dễ
dàng chấp nhận ?
Chia
tay anh công nhân nọ, chúng tôi quay trở
ra, lòng nặng trĩu. Vừa ra khỏi công
trường đã gặp cô bạn đang đứng
chờ, miệng cười tươi như hoa.
Cả đám lại chen chúc nhau trên
chiếc xe cà khổ. Chiếc xe lăn
bánh qua nhà máy Bauxite Nhôm Lâm Đồng, qua những con
đường đất đỏ lở lói, đến
dòng suối đang ô nhiễm nặng... Thỉnh thoảng
lại bắt gặp những nhóm người đang
cặm cụi đo đạc, tính toán. Nghe nói
người ta sẽ tiến hành san rừng, bạt núi để
làm một tuyến đường tắt chuyên chở
Bauxite đến Đắc Nông.
Chung
quanh khu vực công trường còn rất nhiều nhà dân
sinh sống, những ngôi nhà nhỏ bé ẩn hiện trong
mảng không gian xanh thơ mộng của những
vườn chè, vườn chuối... Trong những xóm
nhỏ nghèo nàn, cuộc sống trôi qua yên bình, người
dân vẫn cần cù lao động,
tiếng trẻ em nô đùa dưới rặng cây. Xa xa,
những cô gái dân tộc với làn da ngăm đen mỉm
cười e ấp khi chúng tôi vẫy tay
chào...
Đất
và người Tây Nguyên vốn dĩ bao dung, hiền hòa
nhưng cũng dễ bị tổn thương. Một sự xáo trộn quá lớn sẽ là
một sự hủy hoại khôn lường.
Tây Nguyên luôn kiêu hãnh, linh thiêng và đầy
tự trọng. Sự tàn phá môi sinh và
văn hóa cao nguyên này sẽ là một di họa khủng
khiếp đến nhiều thế hệ.
Đừng để ngọai bang dùng lưỡi dao Bauxite
chém ngang lưng Tây Nguyên, bởi bauxite chính là lưỡi dao
độc.
Đừng để vết thương Tây
Nguyên thêm rỉ máu, bởi vết thương nhiễm
độc không bao giờ lành lặn.
Vâng, dân Việt chúng ta không cho phép điều đó xảy
ra, bằng tất cả lương tâm và trách nhiệm !
Nhóm PV CLBNBTD tường trình từ Tân Rai
(Nguồn: http://clbnbtd.blogspot.com)